حجامت

حجامت یا کوزه‌اندازی تر به یک روش درمانی سنتی عربی و موجود در طب اسلامی گفته می‌شود که برگرفته از روش قدیمی‌تر کوزه‌اندازی تر در طب سنتی چین است. در طب سنتی کاپینگ یا کوزه‌انداختن به معنی ایجاد خلا بر روی نقاط خاصی از پوست بدن با وسیله‌ای همچون بادکش است که برای رسیدن به اثرات درمانی خاصی انجام می‌شود. در حجامت یا کاپینگ خیس قبل از ایجاد خلا خراش‌هایی روی سطح پوست ایجاد می‌شود تا ایجاد خلا منجر به خروج خون از بدن شود. کاپینگ از روش‌های باستانی درمان است که علاوه بر چین در یونان نیز توسط بقراط به عنوان یک روش درمانی ذکر شده است. کاپینگ تر علاوه بر جهان اسلام، در اروپا نیز تا قرن 18 مورد استفاده بوده ولی با فراگیر شدن دانش پزشکی، این روش نیز به تدریج مهجور شده است. امروزه، حجامت در کشورهای عربی و مسلمان مقبولیت بیشتری دارد. مقبولیت حجامت در میان مسلمانان ناشی از حدیث‌هایی است که از پیامبر اسلام در توصیه به حجامت نقل شده است.

تاریخچه

استفاده از حیوانات برای ایجاد اثر مَکِشی روی پوست جزو اولین روش های ابداعی بشر در امر درمان است. ساده‌ترین کاربرد آن مکش چرک یا سم و نیش حیوانات بوده است. شواهد این نوع کاپینگ در تمامی نقاط جهان یافت شده است. اما قدیمی‌ترین شواهد مستند مبتنی بر استفاده از کاپینگ در پزشکی به مصر باستان (1500 قبل میلاد)بازمی‌گردد. پس از آن شواهد این روش درمانی در نوشته‌های چینی در هزار سال قبل از میلاد یافت شده است. کاپینگ به عنوان بخشی از طب سنتی چین و در قلمرو طب سوزنی امروزه نیز کاربرد دارد. در قرن هفتم قبل از میلاد در لوحه‌های خط میخی یافت شده از امپراتوری آشور نیز از کاپینگ یاد شده است و پس از آن بقراط در قرن پنجم قبل از میلاد از این روش درمانی نام برده است.

حجامت و علم پزشکی

گسترش انجام حجامت و خونگیری در طب اسلامی و غربی بر پایه طب اخلاطی که بیماری‌ها را ناشی از اختلال در اخلاط چهارگانه بدن یعنی خون، بلغم، صفرا و سودا می‌دانست است. بر این اساس بیماری‌های ناشی از ازدیاد خون با حجامت درمان می‌شدند. استفاده از اخلاط چهارگانه برای توضیح و درمان بیماری‌ها که به عنوان یکی از حیاتی‌ترین پایه‌های طب فرض می‌شد در قرن نوزدهم با انجام آزمایش‌های علمی و راهیابی روش علمی در طب کم‌کم به فراموشی سپرده شد. با این حال این نوع نگرش به بیماری‌ها و درمان هنوز در قرن 21 هم پیروانی دارد.

تحقیقات علمی

در مارس 2011 سه بررسی در مورد اثرگذاری بادکش و حجامت انجام شد که در دو مورد از آنها شواهدی از اثربخشی این روش در تسکین درد زمانی که به عنوان مکمل داروهای متعارف استفاده شوند، دیده شد.

مدافعان حجامت ادعا می‌کنند که حجامت درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌های مختلف است و حتی در پیشگیری از بیماری‌ها اثر دارد. این بیماری‌ها شامل چربی بالای خون، دردهای عضلانی، کمردرد، سردردهای عصبی و میگرنی، بیماری‌های پوستی شامل آکنه، پسوریازیس، حساسیت‌های دارویی، غذایی، فصلی، اعتیاد به مواد مخدر، عوارض بیماری‌های انسدادی عروق کرونر، عوارض بعد از یائسگی (منوپوز)، دردهای قاعدگی در زنان (دیسمنوره)و برخی بیماری‌های عفونی، هورمونی و غدد است. در مورد مفید بودن حجامت در بهبود این بیماریها هیچ تحقیق مستقلی تاکنون ارائه نشده‌است.

یکی از مشکلاتی که نتایج مطالعات انجام شده در مورد حجامت را کم ارزش می‌سازد عدم استفاده از روش درمانی مشابه در گروه کنترل است تا اثر تلقین (پلاسبو)در مطالعات حذف شوند. لذا نتایج مثبت درمانی به دست آمده در مطالعات انجام شده را می‌توان به اثر تلقین نسبت داد. به خصوص ایمان داشتن به روش درمانی در مؤثر بودن آن روش بسیار مهم است.

در آزمایش علمی که بر روی 70 بیمار مبتلا به سردردهای مزمن صورت گرفت نتایج نشان داد گروهی از بیماران که عمل حجامت را انجام داده بودند شدت سردرد در آنها حدود 66 درصد در سه ماه بعد کاهش یافته بود. همچنین بیمارانی که حجامت کرده بودند روزهای کمتری را نسبت به سایر بیماران از مرض سردرد رنج می‌بردند. بررسی‌هایی در مورد اثربخشی حجامت بر کمرددرد و سردردهای عصبی و میگرنی وجود دارد که نشان می‌دهد این روش بر کاهش اینگونه دردها تأثیر داشته است.

عوارض جانبی حجامت

انتقال بیماریهای عفونی مثل ایدز و هپاتیت

خونریزی و عوارض ناشی از آن (بیماریهای قلبی عروقی در افراد مستعد و.)و ایجاد یا تشدید کمخونی در صورت ایجاد خراش‌ها پوستی بیش از حد مجاز

اسکار یا اثر زخم در روی بدن در صورت ایجاد شکاف‌های‌های خطی توسط تیغ (درحجامت سوزنی (ایجاد زخم با نوک تیغ حجامت)جای زخم کوچک بوده و پس از مدتی اثر آن ناپدید می‌شود)

افزایش ریسک بروز لخته‌های خونی، (سکته مغزی در پی حجامت در گردن)به همین دلیل متخصصان حجامت توصیه می‌کنند بعد انجام حجامت شخص دراز نکشد و حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی همچون دویدن انجام دهد تا احتمال بروز لخته کاهش یابد.(در منابع طب سنتی هم انجام حجامت در گودی پشت گردن به شدت منع شده و خطر دیوانگی برای آن ذکر شده است)

هموفیلی اکتسابی

حجامت در ایران

با فراگیر شدن پزشکی در برخی جوامع اسلامی، حجامت در این کشورها نیز تقریباً مهجور گردید. در ایران به دلیل خطرات بالقوه آن از قبیل انتقال عفونت، خطر خونریزی و.، با مصوبه معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورخ 23 شهریور 1377، انجام حجامت بدست پزشکان در مطب‌ها ممنوع شد که این بخشنامه به دلیل مغایرت با شرع بر اساس نظر فقهی شورای نگهبان با حکم دیوان عدالت اداری در 17 تیر 1380 لغو شد.

با این حال بسیاری از پزشکان نسبت به استفاده از حجامت هشدار داده‌اند. ایرج فاضل در این مورد در گفتگو با اطلاعات گفته است:

امروز حجامت هیچ پایه و اساس علمی ندارد و کسانی که آن را ترویج می‌کنند، قصد سوءاستفاده دارند و باید از فعالیتشان جلوگیری شود. مردم اگر اقدام به حجامت می‌کنند، باید عواقب احتمالی آن از جمله ابتلا به هپاتیت، ایدز و دیگر بیماری‌های عفونی را نیز بپذیرند.

سازمان انتقال خون ایران از دریافت خون افراد حجامت‌کننده تا یک سال پس از حجامت به علت احتمال انتقال بیماری‌های منتقله از خون، خودداری می‌کند. به گفته مدیر سازمان انتقال خون «طبق مقررات سازمان که مقررات جهانی است، ما نمی‌توانیم از فرد حجامت کننده خون بگیریم، چون خون او برای مصرف سالم نیست و حداقل باید یک سال از انجام حجامت او گذشته باشد. سازمان انتقال خون ایران صددرصد با حجامت مخالف است و به عنوان یک دستور حکومتی باید جلوی آن گرفته شود. وزارت بهداشت تحت فشار دادگاه مجبور به دادن مجوز شده است و به رغم سختگیری‌هایی که در حال حاضر صورت می‌گیرد، همچنان مجوز صادر می‌شود.

سازمان انتقال خون ایران با توجه به این احتمال در صورت انجام حجامت تا یک سال فرد را معاف از اهدای خون می‌نماید.

همچنین موسسه تحقیقات حجامت ایران برای پژوهش در این زمینه دایر گردیده است. نیز شروع به انجام طرح‌های تحقیقاتی در این زمینه کرده است.