نکات ساخت ملات

1- از نظر نحوه خودگیری، ملات‌ها به دو دسته هوایی و آبی دسته‌بندی می‌شوند.

2- خاصیت چسبندگی در ملات باید حداکثر یکی دو ساعت پس از مصرف در ملات ظاهر شده و پس از ده الی دوازده ساعت به حداکثر خود برسد.

3- ملات باید نفوذپذیر باشد تا بتواند در قطعات مجاور خود نفوذ کرده و موجب چسبیدن آنها بخود بشود.

4- ملات باید بتواند در مقابل نیروهای فشاری و کششی ساختمان به اندازه کافی مقاوم باشد.

5- حداقل مقاومت فشاری و کششی ملات باید مساوی ضعیف‌ترین عضو ساختمان باشد زیرا حداکثر مقاومت یک سازه مساوی با توان باربری ضعیف‌ترین عضو آن سازه می‌باشد.

6- ملات از دو قسمت اصلی تشکیل می‌شود؛ چسب (سیمان، گچ)که دارای حجم کمی بوده و جسم پر کننده (ماسه، خاک)که تقریباً در حدود 80 درصد حجم ملات را تشکیل می‌دهد.

7- ملات‌ها را می‌توان به دو گروه ملات‌های زودگیر که ماده چسبنده آن گچ می‌باشد و ملات‌های دیرگیر تقسیم کرد.

8- ملات‌های زودگیر بسیار زودگیر بوده بطوریکه پس از 3 الی 4 دقیقه بعد از آنکه با آب مخلوط شدند شروع به سخت شدن نموده و بعد از آن 10 الی 15 دقیقه پس از مصرف عمل سخت شدن آنها به پایان می‌رسد (بیشتر در تیغه‌های 5 سانتی‌متری استفاده می‌شود).

9- ملات گچ و خاک.

9-1- ملات گچ و خاک پر مصرف‌ترین انواع ملات‌های زود گیر می‌باشد.

9-2- خاک مورد مصرف در این ملات خاک رس است که باید سرند شود.

9-3- نسبت گچ و خاک در این نوع ملات 50 درصد خاک و 50 درصد گچ می‌باشد که به نسبت زودگیر بودن یا دیرگیرتر بودن گچ ممکن است درصد خاک بیشتر یا کمتر از 50 درصد باشد؛ هر قدر گچ زود گیرتر باشد و یا به اصطلاح کارگاهی هر قدر گچ‌تر باشد باید خاک مورد مصرف در ملات گچ و خاک بیشتر باشد.

10- وجود خاک در ملات گچ و خاک اولاً ملات را پلاستیک‌تر می‌نماید در ثانی ملات را دیرگیرتر می‌کند.

11- ملات گچ و خاک علاوه بر تیغه‌های 5 سانتی‌متری در زیرسازی سفیدکاری نیز استفاده می‌شود.

12- در مورد استفاده از ملات گچ و خاک برای زیرسازی سفیدکاری بدین طریق عمل می‌کنند که روی دیوار آجری را قبلاً شمشه‌گیری کرده و بین فاصله‌های شمشه‌گیری را با ملات گچ و خاک پر می‌نمایند.

13- علت پاشیدن گچ و خاک درون آب آنست که تمام ذرات گچ در مجاورت آب قرار گیرد.

14- از ملات گچ و خاک در طاق ضربی نیز استفاده می‌شود.

15- مصرف ملات گچ و خاک فقط در مناطقی که رطوبت هوا زیاد نیست و اصولاً آب و هوا خشک است مجاز می‌باشد و در مناطق مرطوب این ملات به سرعت رطوبت هوا را گرفته و فاسد می‌شود.

16- بعلت زودگیر بودن، گچ و خاک را باید به میزان کم ساخت.

17- زمان ریختن خاک به داخل آب تا پایان مصرف آن حداکثر از 10 الی 15 دقیقه تجاوز ننماید.

17-1- طریقه ساخت ملات گچ و خاک بدین‌گونه است که ابتدا قدری آب (حداکثر نصف حجم استانبولی)درون استانبولی ریخته، آنگاه مخلوط گچ و خاک را درون آب می‌ریزند؛ طوری‌که سطح گچ و خاک از سطح آب بالاتر بیاید و تقریباً آب دیده نشود. آنگاه این مخلوط را تقریباً 5 تا 6 دقیقه بحال خود گذاشته و بعد از یک گوشه را ملات هم زده و استفاده می‌کنند.

17-2- برای مخلوط کردن گچ و خاک باید ابتدا خاک رس خشک را سرند کرد.

18- بهترین آزمایش برای میزان پراکندگی خاک درون گچ رنگ یکنواخت آن می‌باشد. باید دقت نمود که رگه‌های سفید گچ و یا رگه‌های سیاه خاک در مخلوط موجود نباشد.

19- اگر در محلی از ساختمان احتیاج به ملاتی داشته باشیم که از ملات گچ و خاک زودگیرتر باشد از ملات گچ استفاده می‌نمایند و نیز اگر رنگ سفید ملات برای ما مطرح باشد باز هم از ملات گچ استفاده می‌نمائیم.

20- ملات گچ از پاشیدن گچ در آب بدست می‌آید.

21- ملات گچ پس از 10 دقیقه شروع به خودگیری کرده و پس از 25 دقیقه خودگیری آن پایان می‌پذیرد.

22- دوغاب گچ باید قبل از 10 دقیقه و ملات آن پیش از 25 دقیقه به مصرف برسد.

23- گچ مورد استفاده در ملات گچ، گچ الک شده است.

24- پس از اتمام عملیات اندودکاری، یک لایه نازک از ملات گچ کشته را که دارای سرعت خودگیری کمتری است بر روی سطح دیوار و سقف اندود می‌نمایند.

25- ملات کاهگل از اختلاط 40 تا 45 کیلو کاه زرد مرغوب در 1٫8 متر مکعب خاک رس و افزودن تدریجی حدود 400 لیتر آب و ورز دادن مخلوط حاصل می‌شود.

26- ملات کاه‌گل بعد از ساخت، می‌‎بایست 1 تا 2 روز مانده و دوباره ورز داده شود.

27- رنگ خاک رسی که گرافیت داشته باشد خاکستری است.

28- خاک رسی که بدون اکسید آهن باشد سفید رنگ است.

29- رنگ خاک رسی که اکسید آهن سه ظرفیتی داشته باشد سرخ است.

30- رنگ خاک رسی که کربن داشته باشد تیره است.

31- خاک رسی که اکسید آهن دو ظرفیتی داشته باشد کبود است.

32- برای جلوگیری از ترک خوردن گل به آن کاه اضافه می‌نمایند.

33- برای پایین آوردن درجه انجماد ملات در زمستان و جلوگیری از سبز شدن و رشد علف در آن نمک طعام به آن اضافه می‌کنند.

34- گل نیمچه کاه دارای کاه کمتری است.

35- برای هر متر مکعب ملات کاه گل حدود 50 کیلوگرم کاه لازم است.

36- برای ساخت سیم گل، دانه‌های کاه را می‌کوبند سپس ریز شده آن را با خاک مخلوط می‌کنند.

37- گاهی از پوست خرد شده ی برنج به جای کاه استفاده می‌کنند و به این اندود فَل گل می‌گویند.

38- برای اینکه رنگ قهوه‌ای خاک روشن‌تر شود به اندود، خاکستر چوب اضافه می‌کنند.

39- در استفاده از ملات گل حداقل عرض دیوارها 80 سانتی‌متر است.

40- مرغوب‌ترین و رایج‌ترین ملات مورد استفاده در ساختمان ملات ماسه سیمان است.

41- در ساخت ملات ماسه سیمان از ماسه شسته و سیمان استفاده می‌شود.

42- مقدار سیمان مورد مصرف در ملات ماسه سیمان بین 300 الی 600 کیلوگرم در متر مکعب است.

43- در ملات ماسه سیمان میزان خاک موجود (ریزدانه)در ماسه نباید از 5 درصد حجم آن تجاوز کند.

44- متداول‌ترین نسبت ماسه سیمان در کارگاه‌ها یک قسمت حجمی سیمان (50کیلو)و 5 قسمت حجمی ماسه (250کیلو)است. در ملات سنگ‌کاری کف، مقدار ماسه به 350 کیلو و آب به حداقل می‌رسد.

45- ملات ماسه سیمان را باید به مقدار کم ساخت بطوریکه از زمان مخلوط کردن دانه با آب تا پایان مصرف آن حداکثر بیش از 2ساعت طول نکشد.

46- اگر ملات ماسه سیمان را با ملات‌ساز درست می‌کنیم ملات می‌بایست حداقل 3 دقیقه درون ملات‌ساز بچرخد.

47- در روش دستی ساخت ملات ابتدا باید سیمان و ماسه را با بیل دو بار برگردان نمود.

48- بهترین آزمایش تشخیص برای پراکندگی یکنواخت سیمان در ماسه رنگ یکنواخت آن می‌باشد.

49- رنگ ملات ماسه سیمان باید متمایل به رنگ سبز باشد.

50- حتماً می‌بایست از آخوره یا آبخوره کردن ملات خودداری نمود. زیرا این عمل دانه‌های سیمان را که سبک و ریزتر بوده شسته و به قسمت‌های پایین ملات برده، یکنواختی سیمان را در ملات از بین می‌برد و باعث ناهماهنگی ملات می‌گردد.

51- ملات‌های آهکی در ایران پیشینه ی 3000 ساله دارد.

52- ملات گل آهک ارزان‌ترین و ضعیف‌ترین ملات است و استانداردی برای آن تعیین نشده است.

53- ماده چسبنده در ملات گل آهک، آهک شکفته می‌باشد.

54- ملات گل آهک یک ملات آبی است و برای رسیدن به مقاومت مطلوب باید در مجاورت رطوبت قرار گیرد.

55- میزان آهک مورد نیاز در ملات گل آهک حدود 300 کیلوگرم در متر مکعب است.

56- شفته همان ملات گل آهک است که به آن قلوه‌های سنگ اضافه می‌کنند.

57- از شفته بیشتر در پی‌سازی یا زیرسازی راه‌ها استفاده می‌شود.

58- به شفته پر آهک شفته تیزان هم گفته می‌شود.

59- شفته تیزان برای جاهایی که نیاز به پی قوی و با استحکام بیشتر باشد بکار می‌رود.

60- ملات گل آهک و شفته آهکی در هوای گرم و مرطوب سریعتر می‌گیرد و مقاوم‌تر می‌شود.

61- اگر در ملات گل آهک بجای خاک از ماسه کفی استفاده شود به آن ملات ماسه آهک گفته می‌شود.

62- از ملات ماسه آهک برای سطوحی که در جوار رطوبت هستند هم می‌توان استفاده کرد.

63- آهک مورد نیاز در ملات ماسه آهک 300 الی 400 کیلوگرم در مترمکعب ماسه است.

64- ملات ماسه آهک بیشتر در دیوارچینی کاربرد دارد.

65- ملات ماسه آهک تا چندین روز باید مرطوب نگه داشته شود در غیر این‌صورت فعل و انفعالات شیمیائی آهک در ملات مذکور متوقف شده و ملات می‌سوزد.

66- ملات باتارد از اختلاط ماسه، آهک و سیمان تهیه می‌شود.

67- در کارگاه‌ها به ملات باتارد ملات **** هم می‌گویند.

68- ملات باتارد برای پوشش سطوح داخلی فضاهای نمناک و مرطوب مناسب است.

69- در نمای خارجی ساختمان نیز از ملات باتارد استفاده می‌شود.

70- ملات باتارد تا یک ساعت پس از تهیه قابل مصرف است.

71- ملات باتارد در قشرهای نازک نسبت به ماسه سیمان بهتر پرداخت می‌شود.

72- در ملات باتارد می‌توان از آهک کفی که دارای ریزدانه بیشتری است نیز استفاده کرد.

73- مقدار سیمان مورد نیاز در ملات باتارد 100 تا 150 کیلوگرم و میزان آهک در حدود 150 تا 200 کیلوگرم در متر مکعب است.

74- ملات باتارد ظرف 48 ساعت پس از مصرف سفت و سخت می‌شود.

75- ملات ساروج از مخلوط کردن گرد آهک شکفته با خاک رس، خاکستر، مغز نی (لویی)یا موی بز و ترکیب این مخلوط با آب درست می‌شود.

76- ساروج ملاتی آبی است.

77- از ملات ساروج در آب‌انبارها، پی‌ها و بند (سد)‌ های آبی استفاده می‌شود.

78- خاکستر دارای مقدار زیادی کربن است که به ترکیب شیمیایی بهتر و سختی ملات ساروج کمک می‌کند.

منبع: کتاب شناخت مواد و مصالح ساختمانی و کتاب اجزای ساختمان و ساختمان تألیف سیاوش کباری